شاید برای شما هم زمانی که اولین بار کلمه ی بن سای رو شنیدید سوال پیش بیاد که بونسای چیست؟ بن سای اولین بار حدود ۲۰۰ سال قبل از میلاد در چین کشف شد. این موضوع از طریق تصاویری که روی سنگ‌ها حک شده، توسط کارگران و مسئولان چینی به نمایش درآمده که نشون میده تاریخچه ی این گیاه به این سالها برمیگرده. شکل‌دهی به بن‌سای‌ها به صورت اژدها، پرنده و یا حیوانات دیگر یکی از ویژگی‌های بارز بن‌سای چینی ست. برای بیشتر آشنا شدن با انواع و تاریخچه جذاب بن‌سای، با ما تا انتهای مقاله گلت همراه باشید.
تاریخچه درختچه بونسای
بن‌سای، حدود دو هزار سال پیش علاوه بر چین در ژاپن هم معروف بود، ولی اینبار راهب‌های مکتب ذن به مردم ژاپن آموزش دادن تا این گیاه رو پرورش بدهند. ژاپنی‌ها وقتی بن‌سای پرورش می دادن، می‌خواستن که شکلش به شکل مثلثی بیارن، خصوصاً در قسمت بیرونی. براشون این شکل یه جور نماد خداوند بود. دلیلش این بود که در بالای مثلث، خداوند بود و در پایین، نماد زمین و شاخه‌های چپ و راستش و همچنین مرکز، نماد مردم.
در تاریخچه بن‌سای، مهمترین وقایع در سال ۱۹۲۸ میلادی در نمایشگاهی که در موزه هنر توکیو برپا شد اتفاق افتاد. اون موقع، کلمه “بن‌سای” به سرعت توسط توریست‌هایی که به ژاپن سفر می‌کردن، به همه‌ی جاهای دنیا پخش شد. بن‌سای یک نوع گیاه کوچک هست که واقعاً مثل نسخه‌ای کوچکتر و دقیق‌تر از درختان بلند و بزرگ طبیعت به نظر میاد، که اونو توی گلدان‌های کوچک تو خونه‌ها پرورش می‌دن و همین علت جذابیت این گیاه هست.
بعدها، بن‌سای با حضور در نمایشگاه‌هایی در لندن و پاریس بیشتر و بهتر معرفی شد، به ویژه در سال ۱۹۰۰ میلادی که توی یه نمایشگاه بزرگ چشم جهانیان برای اولین بار این هنر به نمایش گذاشته شد. از اون به بعد، روش‌های کاشت، پرورش و نگهداری از بن‌سای به علاقه‌مندان از هر فرهنگ و ملیتی آموزش داده شد و تنوع در کاشت انواع آن به تدریج بیشتر شد و این درختچه توی تمام دنیا پرورش داده شد.
امروزه، بن‌سای توی ژاپن و چین نمادی از فرهنگ و سنت شون هست، و بر خلاف گذشته، حالا همه‌ی افراد میتونن بن‌سای اصیل و هنری رو تو خونه‌شون داشته باشن، نه فقط طبقه بالای جامعه. در اوایل قرن بیستم، این هنر به بریتانیا وارد شد و توی سال ۱۹۸۰ میلادی شروع به جلب توجه مردم دیگه‌ی کشورها هم کرد.
بونسای چیست؟
بن‌سای یعنی پرورش یک درخت یا درختچه توی یه گلدون یا سینی، طوری که به شکل و اندازه‌ی گونه‌ی اصلی‌ش شباهت داشته باشه و بتونه به همین شکل رشد کنه. این کار رو هم حرفه‌ای‌ها انجام می‌دن، با بریدن سرشاخه‌های بالا و هرس کردن ریشه‌های پایین تا شکلی دلخواه به درخت بدن و جلوه اون رو بهتر کنن.
دقت کنید بن‌سای هایی که شما از گلخونه یا فروشگاههای گل می‌خرید، حداقل ۴ ساله هستن. تو این مدت گیاه رو توی یه گلدون نگهداری کردن و به موقع سرشاخه‌ها و ریشه‌ها رو هرس کردن، همچنین با استفاده از سیم آلومینیوم یا مس به گیاه شکل دلخواه می‌دن و از سه تا چهار سالگیش به گلدون کم‌عمق و با زهکش مناسب انتقال دادن و در نهایت به فروش می رسونن.
باید بگیم که بن‌سای دو دسته‌ست: یکی از انواع بن سای که برای داخل خونه و دیگری برای بیرون از خونه نگهداری میشه. اونایی که برای داخل خونه هستن، باید تو خونه نگهداری بشن، و اونایی که برای بیرون هستن، باید تو فضای باز قرار بگیرن؛ چون شرایط نگهداری اونها متفاوت هست.
پرورش و نگهداری بن‌سای خونه‌ای خیلی خوب و راحته، ولی باید حواستون به شرایط نگهداری اون باشه که این کارو درست انجام بدید.
انواع بن سای
بن‌سای‌ها همه‌شون انواع مختلفی رو دارن. گلدونای مینیاتوری میتونه تا ۱۵ سانتی‌متر بلندی داشته باشه و حتی گیاهای کوچیک‌ترشونم وجود دارن که از اینها هم مینیاتوری تر هستند. بن‌سای کوچیک‌تر هم به ارتفاع ۳۰ سانتی‌متر می‌رسه. انواع متوسط بن‌سای‌ها ارتفاع شون بین ۳۰ تا ۸۰ سانتی‌متر هست اما بن‌سای حتما کوچیک نیست و میتونه اندازه بزرگتری رو هم داشته باشه.
بعضی از بن‌سای‌های بسیار جذاب و زیبا که تو کاخ امپراتوری توکیو هستن، حتی به ارتفاع دو متر هم می‌رسن. این گیاها صدها ساله هستن. مهمترین چیزی که تعیین‌کننده‌ی نوع بن‌سای هاست، زاویه‌ی که تنه‌شون هست که در گلدون قرار داره. بن‌سای ها از نوع‌های صاف و عمودی تا نوع‌هایی که تنه‌های غیرمنظم و آبشاری دارن تقسیم‌بندی می‌شن و تنوع بالایی دارن. البته امروزه بیشتر بن‌سای‌های محبوب، نوع‌های ساده‌شون هستن، اما نوع‌های غیررسمی و غیرمنظمشون هم هنوز مورد علاقه مردم قرار میگیرن.
بن سای باغچه ای چیست؟
بن‌سای های باغچه‌ای به گیاهانی گفته میشه که مقاومت خوبی نسبت به سرما و آفات دارن و به طور تقریبی میشه اون ها رو تو هوای باز نگهداری کرد، به جز زمستون که باید داخل خانه ببرید. زمانی که یه بن‌سای واقعی میوه بده، حدوداً ۴ تا ۸ سال طول می‌کشه.
این گیاه ها به صورت طبیعی محدود به رشد در گلدون هستن، نه به صورت پاکوتاه. بنابراین بعد از ۳ تا ۴ سال، باید گیاهون رو به یه گلدون کم‌عمق تر و با زهکشی مناسب، که ضد سرما و یخ زدگی باشه، منتقل کنید. اینا همه چیزهایی ست که باید قبل از اینکه شروع کنید به پرورش بن‌سای در فضای باز بدونید.
روش نگهداری انواع بن سای در خارج از خانه ( باغچه ای )
نور: بن‌سای ها به نور نیاز دارن، مخصوصا گلها و میوه‌هاشون برای رشد خوب نیاز به نور دارن. باید تو روزهای آفتابی چند ساعتی این گیاه ها رو تو آفتاب بزارین، اگه نور کافی نگیرن، برگاشون کوچیک و ساقه‌هاشون لاغر میشه و برگاشونم فاصله‌ی زیادی با هم پیدا میکنن. وقتی برا حفاظت از سرما گیاه رو می‌برین داخل خونه، باید محلی رو براشون انتخاب کنین که پرنور و خنک باشه، ولی تو همون حین هم باید گیاه رو از محلی که خیلی سرد و یا خیلی هم گرم هست دور کنید.
آبیاری: خاک بن‌سای رو همیشه مرطوب نگه‌دارین، ولی خیلی هم خیس نشه، حتی اگه هر روز آب نیاز داشته باشه دقت کنید که خاک اون خشک بشه و بعد آبیاری انجام بدید. برای آبیاری از آب بدون کلر که دمایش با هوای اطراف هم تقریبا یکی هست، استفاده کنین. در صورتی که ریشه های گیاه پوسیده بشن شما موظف خواهید بود تا با خرید سم و قارچکش، اونها رو حذف کنید.
دما و رطوبت: برای این گیاه ها، هم تو تابستون و هم زمستون، باید دمای محیطشون رو حفظ کنین، چون وگرنه خاک گلدون تو گرمای زیاد تابستون می‌سوزه و تو سرمای ناگهانی زمستون یخ میزنه. اگه برای یه مدت کوتاه تو زمستون برا حفاظت از سرماشون داخل خونه می‌برین، مطمئن شین که تو یه محیط خنک و بدون نور زیاد قرار بدین، مثل راه پله یا پارکینگ.
کود: از کود خاص برای بن‌سای ها استفاده کنید که از فروشگاههای گلخونه‌ای میتونید بخرین و به دستورشون روی جعبه‌شون عمل کنید. یه نوع کود با نسبت NPK ۳-۲-۱ بهترین گزینه‌ست. برای خرید کود گیاهان آپارتمانی میتونید از فروشگاه ما خرید تون رو انجام بدید.
خاک: خاک باید ترکیبی از لوم، پیت ماس و ماسه‌ی شکسته باشه. مثلاً یه پیمانه لوم، دو پیمانه پیت ماس و دو پیمانه ماسه‌ی شکسته.
تعویض گلدان: هر دو سه سال یه بار اگه لازم هست خاک گلدون رو عوض کنید. این کار رو باید تو محیطی بسته و بدون باد و سرما انجام بدین. خاک کهنه رو با چنگک از دور ریشه‌ها جدا کنید و حدود یک سوم ریشه‌های ضخیم رو هم برید، بعد میتونید گیاه رو تو خاک تازه‌ی همون گلدون بکارین.
هرس: هر دو سه سال یه بار، باید ریشه‌ها و سرشاخه‌های بن‌سای رو هرس کنید. این کار باعث میشه گیاه بهتر رشد کنه و ظاهر قشنگ‌تری پیدا کنه. برای هرس بونسای میتونید از ریشه هم اقدام کنید.
بونسای خانگی چیست؟
بن‌سای‌های آپارتمانی به اون گیاهانی می‌گن که چون تو سرما و زیر آفتاب مستقیم میتونن آسیب ببینن، باید تو محیط بسته مثل خونه نگهشون دارین. این محیط باید نور غیرمستقیم، حرارت و رطوبت مناسب داشته باشه. ایده‌ی پرورش بن‌سای تو خونه یه فکر جدیده که از آلمان شروع شده و کم‌کم تو کشورهای دیگه مثل ایران هم محبوب شده چون خیلی ایمن تر و راحت تره!
فرق اصلی بین پرورش بن‌سای به روش سنتی (بیرون خونه) و پرورش بن‌سای تو خونه اینه که تو خونه لازم نیست گیاهتون حتماً خیلی مقاوم و سرسخت باشه. چون بقیه گیاه‌ها هم، غیر از درختچه‌ها و بوته‌های مقاوم، میتونن با شرایط داخل خونه سازگار بشن. اما یه چیزی که همه کارشناسا روش تاکید دارن اینه که باید بن‌سای رو زمستونا بیارین تو خونه.
نگهداری انواع بن سای در خانه
نور: بیشتر گونه‌های بن‌سای نیاز به مکانی روشن دارن ولی باید از تابش مستقیم آفتاب، به‌خصوص در تابستان، دور باشند. می‌توانید از نور مصنوعی هم برای نیاز نوری اونها استفاده کنید.
آبیاری: خاک بن‌سای باید همیشه مرطوب نگه داشته شود ولی نباید خیس باشد. برای این کار، لازم است روزانه با آب نسبتاً ولرم و بدون کلر آبیاری بشن. شما میتونید از آبی که یکبار جوشیده و سرد شده استفاده کنید.
درجه حرارت و رطوبت: درجه حرارت مناسب برای بن‌سای بین ۱۸ تا ۲۲ درجه سانتی‌گراد هست. این گیاهان به هوای مرطوب نیاز دارن. حداقل روزی یک بار برگ‌های آن‌ها را با آب ولرم و بدون کلر اسپری کنید یا گلدان را در یک سینی پر از سنگ‌ریزه یا پوکه صنعتی که درون آن کمی آب ریختید قرار دهید. تبخیر تدریجی آب از میان سنگ‌ریزه‌ها باعث افزایش رطوبت اطراف گیاه میشه.
توجه: آب درون سنگ‌ریزه‌ها نباید به ته گلدان برسه. از قرار دادن این گیاهان نزدیک به پنجره، به‌خصوص در زمستان، به دلیل سرمازدگی خودداری کنید.
کود: ماهی یکبار از کودهای مخصوص بن‌سای یا کود مایع شیمیایی استفاده کنید. کود سه بیست مایع و کود مایع گیاهان آپارتمانی مناسب هست.
خاک: ترکیب مناسبی از ۲ پیمانه پیت ماس یا کوکوپیت یا خاکبرگ مرغوب، ۱ پیمانه پرلیت یا ماسه ریز شکسته و شسته شده و مقداری پودر قارچکش هست.
جا به جایی گلدان: هر دو تا سه سال یکبار، در محیطی سربسته و بدون باد و سرما، پس از حذف شاخه‌ها و ریشه‌های زائد، گیاه رو در خاک تازه در همان گلدان بکارید.
هرس: هر دو سال یکبار میتونید شاخه‌ها و ریشه‌ها رو هرس کنید.
انواع بن سای
در سنت ژاپنی، هر بن‌سای باید یه سبک خاص داشته باشه. بیش از ۱۰۰ نوع بن‌سای داریم ولی فقط پنج نوع اصلی مهم‌تر هستن:
- بن‌سای راست و منظم
- راست و نامنظم
- آبشاری و نیمه‌آبشاری
- بن‌سای بر باد رفته (باد زده)
- بن‌سای شیب‌دار
بن‌سای راست و منظم
این نوع بن‌سای شبیه درختایی هست که تو بهترین شرایط راست و مستقیم رشد کردن. تنه‌شون قوی هست و راست می‌ره بالا و برگاشون هم به ترتیب و قشنگ از پایین به بالا چیده می‌شن. کاج، صنوبر و سرو کوهی برای این نوع عالی‌ان و میتونن بن سای های زیبایی برای شما باشن.
بن‌سای آبشاری و نیمه‌آبشاری
این نوع بن‌سای شبیه درختی هست که برای رسیدن به نور خورشید کلی زحمت کشیده و خسته و افتاده شده. شاخ و برگای این گیاه از تنه به سمت پایین آویزون می‌شن. جونی پروس برای این نوع مناسبه و میتونه ظاهر جذابی رو داشته باشه. نیمه‌آبشاری هم مثل آبشاری هست ولی شاخ و برگاش تا پایین ظرف نمی‌رسن. سرو کوهی برای این نوع خوبه و میتونید باهاش یه بن سای زیبا درست کنید.
بن‌سای راست و نامنظم
تو این نوع، تنه درختچه کج و کوله‌ست و نشون میده که تو مسیر رشدش تغییر مسیر داده. نقطه اوج این گیاه درست بالای بستر درختچه قرار داره. بهترین گونه برای این نوع بن‌سای، درخت افراست.
بن‌سای بر باد رفته
تو این نوع، همه شاخه‌ها به یه سمت متمایل شدن و شکل موربی رو داره. این نوع بن‌سای شبیه درختایی هست که همیشه تو باد های شدید رشد کردن. پرورش این نوع سخته چون همه شاخه‌ها و برگا باید به یه سمت متمایل بشن و اینطوری شکل خاصی رو به خودشون میگیرن.
بن‌سای شیب‌دار
این نوع بن‌سای‌ها به خاطر بادای شدید تو دوران رشدشون، تنه‌شون به یه سمت کج شده. بعضی وقتا ممکنه از اون سمت بیفتن ولی نگران نباشید چون ریشه‌های قوی دارن که وزن تنه و شاخ و برگارو تحمل می‌کنه.
بن‌سای جنگلی
بن‌سای جنگلی از چند تا درختچه هم‌جنس تو یه ظرف تشکیل شده. بن‌سای جارویی شبیه جاروهای سنتیه و باید از گونه‌هایی استفاده بشه که شکل طبیعی مشابه دارن.
توی این مطلب سعی کردیم به معنای واقعی بونسای چیست برسیم و انواع اون رو به همراه نگهداری، به شما آموزش بدیم. امیدوارم این مطلب برای شما مفید بوده باشه. بنظر شما نگهداشتن بونسای تو خونه سخت تره یا تو باغچه؟
